Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Nedir?

Trikotilomani, bireylerin yoğun stres altında olmalarına neden olan durumlarda, rahatlama amacıyla vücudundaki tüyleri özellikle de saçlarını yolmasına, koparmasına ve bu esnada haz duymasına sebep olan rahatsızlıktır. Trikotilomaniye sahip bireyler, saç yolma davranışını, bir psikiyatrik rahatsızlık olması sebebiyle kontrol edemezler.

Trikotilomani, bireylerin saçlarını kendilerine zarar verecek şekilde yolmalarına ve bu yolmalar sonucunda saçlarda kellik olmasına, kıl köklerinin enfeksiyon kapmasına neden olmaktadır. Trikotilomani rahatsızlığına sahip bireylerin bazılarında kopardıkları saçları yeme, yutma gibi davranışlarda görülmektedir.

Trikotilomani yalnızca saç yolma şeklinde değil, kaş, kirpik, koltuk altı tüyleri, salak/bıyık, genital bölgedeki tüyleri yolma, koparma şeklinde de görülmektedir. Saç yolma, bu rahatsızlığın en çok görülen şeklidir. Trikotilomani hastalarının %75’i saçlarını yolarken, %55’i kirpiklerini, %40’ı kaşlarını yolmaktadır.

Trikotilomani, kelime anlamı olarak Yunanca bir kelime olan triko (saç/kıl), tillo (yolma) ve mani(dürtü) kelimelerinin birleşiminden oluşmakta ve “saç yolma dürtüsü” anlamına gelmektedir. İlk olarak 1889 yılında, saç yolma davranışı gösteren bir çocuğu inceleyen Fransız dermatolog Francois Hallopeau tarafından isimlendirilmiş ve kullanılmıştır.

Trikotilomani, stres veya sıkıntı veren bir durum sonucunda bir dürtü şeklinde tetiklenen bir davranış olması, bu stres ve sıkıntı veren durumu giderme amacıyla yapılması ve yineleyici olması sebebiyle bir obsesif kompulsif bozukluktur.

Trikotillomani adı nereden gelir?

1889’da Fransız dermatolog Francois Hallopeau tarafından saç koparma hastalığına bu isim verilmiştir. Yunanca triko saç, tillo çekme, ve mani delilik, aşırı istek anlamına gelmektedir.

Trikotillomani kimlerde görülür?


Her yaştan, her etnik gruptan, cinsiyetten, milletten ve sosyoekonomik düzeyden kişide bu hastalık izlenebilir. Çocukluk döneminde hastalık kızlarda ve erkeklerde neredeyse eşit sıklıkta izlenirken yetişkinlikte vakaların %80-90’ı kadındır. Toplum içinde görülme sıklığı %1-3’tür. Başka deyişle Türkiye’de tedavi alan, almayan, hastalığının farkında olan olmayan, kimisi şiddetli kimisi hafif yaklaşık 1-1,5 milyon trikotillomani vakası bulunmaktadır.

Trikotillomani ne zaman başlar?

Hastalık herhangi bir yaşta başlayabilir ancak sıklıkla geç çocukluk ve ergenlik dönemi nde, 11-13 yaş civarında başlar. Hastalığın daha sık başladığı bu dönem akla hastalığın başlangıcında bazı hormon değişikliklerinin sebep olabileceğini düşündürmektedir. Ancak yaşlılıkta ya da henüz 1 yaşın altındaki bebklerde hastalığın izlenebildiği nadir durumlar da vardır. Hastalık sıklıkla hayatın stresli bir döneminde, önemli bir yaşam olayını takiben izlenir. Ancak duruduk yere, kişinin yaşamında herşey olağan akışında iken de başlayabilir.

Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Nedenleri?

Trikotilomanin bilinen nedenlerinden bir tanesi strestir. Özellikle ergenlik döneminde trikotilomaninin görülmesinin en büyük nedenlerden biri bireylerin yaşadığı sınav stresi ve başarısızlık korkusudur. Bireyler yoğun baskı altında ve stresli hissettiklerinde bu stresten kurtulabilmek ve rahatlamak için bir dürtü olarak saçlarını ya da tüylerini yolma yoluna başvururlar.

Trikotilomaninin bir diğer nedeni de travmalardır. Bireylerin çocukluk dönemlerinde veya yakın geçmişte yaşadıkları travmaların psikolojik problemlere yol açtığı bilinmektedir. Bu problemlerden biri de trikotilomanidir. Travmanın yarattığı psikolojik çöküntü ve stres nedeniyle bireyler vücudundaki saçları ve tüyleri yolma davranışına baş vururlar.

Trikotilomani, psikolojik rahatsızlıklara genetik olarak yatkın olma nedeniyle de ortaya çıkan bir rahatsızlıktır. Ailesinde psikolojik rahatsızlık bulunan çocuklarda ve ergenlerde trikotilomani görülme sıklığı diğer bireylere göre daha fazladır.

Trikotilomani, ayrıca psikolojik rahatsızlıkların belirtilerinden biri olarak da görülmektedir. Depresyon gibi psikolojik problemlerin uykusuzluk, yeme bozukluğu gibi sorunlara yol açtığı bilinmektedir ve saç ve tüy koparma bozukluğu da bunlardan bir tanesidir. Trikotilomaninin bir yan etki olarak görüldüğü hastalıklardan bazıları ise şöyledir; depresyon, dikkat dağınıklığı ve hiperaktivite, otizm spektrum bozuklukları, kaygı bozukluğu

Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Kimlerde Görülür?

başlayan trikotillomani, bu yaş aralığında hem erkeklerde hem de kadınlarda aynı sıklıkta görülmektedir. Yetişkinlik dönemlerinde ise trikotilomani rahatsızlığı, genel olarak kadınlarda görülmekte ve vakaların kadınlarda görülme sıklığı %80-90’lara çıkmaktadır.

Trikotillomani, şiddetleri farklı derecelerde olan kişilerde sayıldığında Türkiye’de yaklaşık 1,5 milyon insanda görülen bir rahatsızlıktır.

Trikotilomani, genel olarak ergenlik dönemlerinde başlamasına rağmen, çocukluk dönemlerinde de görülebilmektedir. En sık görüldüğü yaş aralığı 10-13 yaş olan trikotilomani rahatsızlığının çocuklarda görülme nedeni, çocukların yaşamış olduğu travmatik olaylardır.

Çocukluk döneminde travmatik bir olay yaşayan kişiler, o yaşlarda trikotilomani olmasalar dahi ileri ki yaşlarda bu rahatsızlığa sahip olabilirler.

Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Belirtileri Nelerdir?

Trikotilomaninin en büyük belirtisi elbette ki fiziksel görünüşte görülmektedir. Trikotilomaniye sahip bireylerin saçların seyrelme, kirpiklerinde ve kaşlarında, azalma belli bölgelerde kellik, saç derilerinde ve kıl köklerinde enfeksiyonlar görülmektedir. Fiziksel görünümdeki bu değişim dolayısıyla, bireyler kendilerini çok çirkin hissederler ve saçlarını bir şapkayla, perukla kapatmaya çalışırlar.

Trikotilomaniye sahip kişilerde görülen psikolojik belirtiler ise sürekli olarak stresli ve endişeli olmaları, kötümser bakış açısına sahip olmaları, sorunları ile yüzleşmekte bocalamaları gibi belirtilerdir.

Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Tanısı Nasıl Konur?

Bir kişinin trikotilomani rahatsızlığına sahip olduğunun tanısı bir psikiyatr tarafından konulmaktadır. Bu tanıyı bireylerde trikotilomaniye özgü bazı davranışların görülmesi gerekmektedir.

- Saç ve tüy yolma davranışının kendini tekrarlaması

- Saç ve tüy yolma davranışının engellenemiyor olması

- Rahatsızlığın bireylerin hayatını olumsuz etkilemesi

- Saç ve tüy yolma davranışının başka bir psikolojik rahatsızlıktan kaynaklanmıyor olması

Trikotilomani hastalığı, kişilerde pek çok farklı belirtilerin görülmesine yol açar. Saç koparma hastalığında görülen semptomlar şu şekildedir:


Tekrarlayıcı biçimde saç, kaş, kirpiklerdeki kılları çekme (bazen vücudun diğer bölgelerindeki kıllar da çekilebilir ve kıl koparılan kısım zamanla değişebilir)

Saç koparmaya başlamadan önce veya koparma isteğine karşı direnirken artan gerginlik

Saç koparma davranışından sonra gelen rahatlama ve zevk hissi

Saçlı deride açılmış, kel bölgeler veya saçların belirli bölümlerinde kısalma

Kaş ve kirpiklerde seyrelme, boş alanlar

Spesifik bir saç tipini tercih etme

Saç çekme davranışını ritüel haline getirme

Koparılan saçları ısırma, çiğneme veya yeme

Koparılan saçla oynama veya koparılan saçı dudaklara, yüze sürme

Tekrar tekrar saç koparmayı durdurmaya çalışma

Saç koparma isteğini durduramayınca en azından daha az sıklıkta koparmak için çabalama

Saç koparma davranışı nedeniyle okul, iş veya sosyal hayatta ciddi stres altına girme


Saçla oynama hastalığı olan çoğu hastada deri yolma, tırnak yeme veya dudakları ısırma gibi davranışlar da görülür. Oyuncak bebekten, evcil hayvandan, battaniyeden, kıyafetlerden saç veya tüy koparma davranışı da trikotilomaninin bir bulgusu olabilir. Trikotilomani hastaları, saç koparma davranışını genellikle yalnızken yapar ve diğer insanlardan bu davranışı gizlemeye çalışır.

Saç yolma davranışı hastalarda odaklanmış veya otomatik bir şekilde olabilir. Odaklanmış davranışta, hasta saçını farkında olarak koparır. Hastanın saçını koparma konusunda karşı koyamadığı bir dürtüsü vardır ve saçını kopararak bir rahatlama sağlar. Bazı hastalar saç koparmayı daha özenli, törensel bir hale büründürür. Örneğin koparılacak doğru saçı belirlemeye çalışırlar veya koparılan saçı ısırırlar. Otomatik davranışta ise hasta saçını kopardığının farkında bile olmayabilir. Bu hastalar saçını televizyon izlerken, kitap okurken veya canı sıkıldığında koparabilir.Aynı hastada hem odaklanmış hem de otomatik saç koparma davranışı görülebilir. Davranışın nasıl olacağında kişinin o anki durumu, ruh hali etkili olur. Bazı durumlar kişide saç koparma davranışını tetikleyebilir. Saç taramak bu durumlara örnek olarak gösterilebilir.

Trikotilomani duygularla da ilgili olabilir

Negatif Duygular: Trikotilomani hastalarının çoğunda saç koparma davranışı; anksiyete, stres, sıkıntı, gerginlik, hayal kırıklığı, yalnızlık gibi olumsuz duygularla başa çıkmak için yapılır.

Pozitif Duygular: Trikotilomani hastalarında saç koparma davranışı tatmin olma ve rahatlama hissine yol açar. Dolayısıyla hastalar bu duyguları hissetmeye devam etmek için saç koparma davranışını tekrarlar.

Saç çekme hastalığı kronik yani uzun süreli bir rahatsızlıktır. Hastalık, tedavi edilmediğinde dönem dönem şiddetlenebilir veya hafifleyebilir. Örneğin kadınlarda menstruasyon yani adet dönemindeki hormon değişimleri hastalık semptomlarının şiddetlenmesine neden olabilir. Bazı hastalarda; tedavi edilmeyen trikotilomani belirtileri ara ara ortadan kaybolur ve sonrasında tekrar ortaya çıkar.

DMS 5’e Göre Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Tanı Kriterleri


  • Saç dökülmesine neden olacak şekilde kişinin tekrar tekrar saçını çekmesi,
  • Saç çekmeyi azaltmak veya durdurmak için tekrarlanan girişimler,
  • Saç yolmanın klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya veya toplumsal, mesleki alanlar gibi önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olması,
  • Saç yolma veya saç dökülmesinin başka bir tıbbi duruma (örneğin dermatolojik bir duruma) bağlanmaması,
  • Saç yolmanın başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaması.

 Saç Yolma Hastalığından Kurtulma Yolları Nelerdir?

Saç koparma hastalığından kurtulmak için öncelikle uzman birinden profesyonel yardım almak gerekir. Tedavi sürecinde kişinin kendi yapacağı bazı uygulamalar da saç koparma davranışının azaltılmasına yardımcı olabilir. Bu uygulamalar, hastada saçını koparma dürtüsü oluştuğunda hastanın dikkatini başka bir noktaya çekmeyi hedefler. Hasta, saçını koparmak isteğinde;

- Stres topu benzeri cisimleri sıkmak

- Ellerini yumruk yaparak kol kaslarını çalıştırmak

- Fidget tipi oyuncakları kullanmak

- Saçları kapatan bandana, bere tarzı aksesuarlar takmak

- Çekme dürtüsü geçene kadar belirlenen bir söz dizisini sesli bir şekilde tekrarlamak

- Stres ve anksiyeteyi azaltmak için rahatlatıcı bir duş almak

- Saç koparma dürtüsü gidene kadar derin nefes alıp vermek

- Egzersiz yapmak

- Parmak uçlarını flaster veya bant gibi yapışkan cisimler ile kaplamak gibi uygulamalar yapabilir.

Saç Yolma Bozukluğu (Trikotilomani) Tedavisi

Saç koparma tedavisi için davranış terapisi ve ilaç tedavisi uygulanabilir.

Davranış terapisinde ‘Alışkanlığı geri çevirme terapisi’ olarak adlandırılan bir yöntem kullanılabilir. Bu yöntem

Hastanın trikotilomani belirtileri ve tetikleyicileri konusundaki bilgilerini artırır.

Hastada saç koparma davranışı yerine başka bir davranış koyulmasına yardımcı olur.

Saç çekme davranışının durdurulması konusunda motive kalmayı sağlayacak yollar bulur.

Farklı durumlar karşısında yeni öğrenilen becerilerin kullanılmasına yardım eder.

Trikotilomani tedavisinde etkili olabileceği düşünülen N-asetilsistein, klomipramin, olanzapin gibi çeşitli ilaçlar vardır. Doktor gerekli gördüğünde hastaya bu ilaçlardan birini reçete edebilir.Saç koparma hastalığı tedavi edilmediğinde bazı komplikasyonların gelişmesine neden olabilir. Bu komplikasyonlar:

Duygusal Sıkıntı: Pek çok trikotilomani hastasının utanç, aşağılanma gibi duygular hissettiği raporlanmıştır. Bu durum hastalarda özgüven eksikliği, depresyon, anksiyete, alkol ve madde kullanımı gibi sorunlara yol açabilir.

Sosyal Hayatta ve İş Hayatında Problemler: Saçlı derideki açık, kel bölgeler kişinin utanmasına yol açabilir. Bu nedenle kişi sosyal aktivitelerden, iş tekliflerinden uzak durabilir. Kişi özel hayatında saç koparma davranışım fark edilir korkusuyla diğer insanlarla yakınlık kurmaktan kaçınabilir.

Cilt ve Saçta Hasar: Sürekli saç koparma davranışı saçlı deride enfeksiyon gibi bazı sorunlara neden olabilir. Saçın koparıldığı bölgelerdeki saç gelişimi kalıcı olarak durabilir.

Trikobezoar: Koparılan saçların yenmesi, sindirim sisteminde trikobezoar olarak adlanırılan saç yumaklarının oluşmasına yol açar. Oluşan bu saç topları zaman içerisinde kusma, kilo kaybı, bağırsak tıkanıklığı ve hatta ölüm gibi ciddi sonuçlara sebebiyet verebilir.



KAYNAKLAR

https://www.florence.com.tr/sac-koparma-hastaligi

https://cemkaya.net/sorunlar/trikotilomani-118

https://www.e-psikiyatri.com/trikotillomani-sac-koparma-hastaligi