Biriktiricilik (İstifleme) Bozukluğu Nedir?

    Biriktiricilik bozukluğu diğer adıyla istifleme bozukluğu, önemli bir zihinsel bir bozukluktur. Gazeteler, eski giysiler, çantalar, kitaplar ve evrak işleri en sık biriktirilen öğeler arasında bulunmaktadır (Mataix-Cols, 2014). Biriktiricilik bozukluğu olan kişiler, eşyaların atılmasındaki zorluklarını eşyaların algılanan kullanışlılığına veya estetik değerine, eşyalara güçlü bir duygusal bağlılığa, israf yaratmaktan kaçınma arzusuna veya bu faktörlerin bir karışımına bağlamaktadır (Frost ve Hartl, 1996; Steketee ve Frost, 2003). Bu davranışlar, aktif yaşam alanlarını karıştıran, amaçlanan kullanım alanlarını büyük ölçüde tehlikeye atan ve kendisi için güvenli bir ortam sağlamak da dahil olmak üzere, sosyal, mesleki veya diğer önemli işleyiş alanlarında klinik olarak önemli sıkıntılara veya bozulmaya neden olan düzensiz eşya birikimiyle sonuçlanmaktadır (Mataix-Cols, 2014).

    Biriktiricilik bozukluğu olan kişiler yataklarında uyuyamayabilir, oturma odasında oturamayabilir veya mutfağında yemek yapamayabilirler. Bazı durumlarda, dağınıklık aktif yaşam alanlarının ötesine yayılmakta ve araçlar, ön ve arka bahçeler, işyeri ve akrabaların evleri gibi diğer alanların kullanımına müdahale etmektedir. Ciddi durumlarda, istifleme yangın, düşme ve yetersiz temizlik gibi bir dizi sağlık riski de oluşturabilmektedir (Frost ve ark., 2000).

Biriktiricilik Bozukluğunun Nedenleri

    Biriktiricilik bozukluğunun bilinen tek bir nedeni yoktur. Genetik, biyolojik, çevresel ve psikolojik birçok faktörün etkileşimi sonucunda gelişebilir. Biriktiricilik bozukluğu, yaşa, cinsiyete ya da ekonomik statüye bakmaksızın her bireyi etkileyebilir.

    Stres Verici Yaşam Olayları: Boşanma, bir yakının kaybı, evin tahliye edilmesi veya bir yangında eşyaların yitirilmesi.

    Aile Öyküsü: Kişide biriktiricilik bozukluğunun görülme olasılığı, aile bireylerinde biriktiricilik bozukluğu öyküsünün bulunmasıyla ilişkilidir. Ancak bu, ailesinde biriktiricilik bozukluğu hikayesi bulunan her bireyin bu rahatsızlığı yaşayacağı anlamına gelmez.

    Sosyal İzolasyon: Bazı kişilerin biriktiricilik bozukluğu nedeniyle sosyal çevresinden uzaklaştığı ve misafir ağırlamaktan kaçındığı durumlar oluşabilir. Bazı kişiler de yalnızlıkla başa çıkmak için eşyaları istifliyor olabilir.

    Tıbbi Rahatsızlıklar: Depresyon, kaygı bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu, dikkat eksikliği/hiperaktivite, otizm spektrum bozukluğu ile bir arada gözükebilir. Bunun yanı sıra, aşırı kilo ve obezite, diyabet, felç, uyku apnesi, akciğer, kalp ve damar rahatsızlıkları gibi medikal problemlere de eşlik edebilir.

Biriktiricilik Bozukluğunun Belirtileri

    Gerçek değerine bakılmaksızın sahip olunanları elden çıkarmada sürekli zorlanmak.

- Sahip olunanlara karşı ileri düzeyde bağlılık; başkaları tarafından dokunulmasına ya da ödünç alınmasına karşı tepki geliştirme.

- Evin çeşitli alanlarının, örneğin; dolapların, masa üstünün, lavaboların içinin eşyalarla dolması ve hatta eşyaların kapı önü, merdivenler, bahçe gibi yerlere taşması.

- Yaşam alanlarını tıka basa doldurarak, kullanım amacından uzaklaştırmak. Örneğin, mutfakta eşya yığınlarından dolayı yemek yapamama veya küvetin içindeki eşyalardan dolayı banyo yapmada zorlanma.

- Yığınla gazete, dergi veya e-posta istiflemek.

- Çöpü ancak ağzına kadar dolunca atmak.

- Lüzumsuz eşyaları toplamak; örneğin lokantadan kürdan, peçete, ambalaj almak.

- Günlük yapılması gereken işleri planlamakta, karar almakta zorlanmak ve işleri sürekli ertelemek.

- Eşyaları atmak ya da düzenlemek yerine, bir yığından öteki yığına taşımak ve böylece de önem taşıyan eşyaları bu yığının içinde kaybetmek.

- Utanç ve mahcubiyet duygularını yoğun biçimde hissetmek.

- Az sayıda bulunan ya da hiç olmayan sosyal etkileşim.

- Evin içinde boş kalan her alanı eşya yığınlarıyla doldurmak.

- Yaşam alanlarında yığınların olmamasının, genellikle diğer kişilerin (aile bireyleri, yakın arkadaşlar, temizlik personeli vb.) yardımıyla sağlanabilmesi.

Biriktiricilik (İstifleme) Bozukluğu DSM 5 Tanı Kriteleri?

    1) Kişisel eşyaların, yararsız veya sınırlı bir değere sahip olsalar bile, onları tutmak için yoğun bir itki ve onları bırakmakla ilgili sıkıntı ve/veya kararsızlık nedeniyle bırakmada sürekli zorluk.

    2) Belirtiler çok sayıda nesnenin toplanmasına ve sonuçta ev, iş yeri veya diğer kişisel alanların (ofis, araç, bahçe gibi) dolmasına ve tıkanmasına yol açarak alanların normal kullanımına engel olur. Eğer tüm yaşam alanları dolmamışsa bu durum ancak bu alanların nesnelerden temizlenmesi için diğerlerinin (örn., aile üyeleri, otoriteler) çabası sonucu mümkün olmuştur.

    3) Belirtiler belirgin klinik sıkıntıya veya sosyal, mesleki veya diğer önemli işlevsellik alanlarında yetersizliğe neden olur (kişinin kendisi veya diğerleri için güvenli bir çevrenin sürdürülmesi gibi).

   4) İstifleme belirtileri genel tıbbi bir duruma bağlı değildir (örn., beyin hasarı, serebrovasküler hastalık).

   5) İstifleme/istifleme belirtileri başka bir ruhsal bozukluğun belirtileriyle sınırlı değildir (örn., OKB’deki obsesyonlara bağlı olarak, majör depresyonda motivasyon kaybına bağlı olarak, şizofrenide veya başka bir psikotik bozuklukta hezeyanlara bağlı olarak, demansta bilişsel eksikliklere bağlı olarak, otistik bozuklukta kısıtlanmış ilgi alanına bağlı olarak, Prader-Willi sendromunda gıda stoklama belirtisi olarak).

Biriktiricilik Bozukluğu Tedavisi

    Son on yılda; motivasyonel görüşme (değişime motivasyonu ve müdahaleye bağlılığı artırma çabaları), edinememe durumlarına kademeli maruz kalma (ürünleri satın alma veya başka bir şekilde edinme dürtüsüne yavaş yavaş direnme yeteneği geliştirme), sıralama ve atma eğitimi (zorlayıcı sorular kullanarak etkili karar verme uygulaması), bilişsel yeniden yapılandırma (uyumsuz düşünme kalıplarını tanımlama ve düzeltme) ve organizasyonel eğitime (evde dağınıklığı azaltmak için saklanacak öğelerin uygun şekilde taşınması ve yerleştirilmesi) dayalı olarak biriktirme bozukluğu için özel bir bilişsel davranışçı terapi geliştirilmiştir (Tolin ve ark., 2015). İstifçiliğe özgü bilişsel davranışçı terapi hem bireysel olarak hem de grup formatlarında test edilmiştir (Tolin ve ark., 2007; Steketee ve ark., 2010; Gilliam ve ark., 2011; Muroff ve ark., 2012).

    Biriktiricilik bozukluğu için bilişsel davranışçı terapinin klinik çalışmalarının sonuçları genellikle olumlu sonuçlar vermiştir. Tolin ve ark. (2015) yaptıkları çalışmada, bilişsel davranışçı terapinin biriktiricilik bozukluğu üzerindeki etkisinin genel gücünü ve bunun yanı sıra bileşen belirtilerini (dağınıklık, atma güçlüğü ve edinme) ve ilişkili fonksiyonel bozukluğu incelemiştir. Bulgular bilişsel davranışçı terapinin müdahale öncesinden sonrasına kadar büyük bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Yapılan bir başka çalışmada ise bulgular biriktiricilik bozukluğu için grup bilişsel davranışçı terapisinin etkin olduğunu göstermektedir (Gilliam ve ark., 2011).

    Kısaca özetlemek gerekirse, biriktiricilik bozukluğu önemli bir zihinsel bozukluktur. Bu zihinsel bozukluğun iyileştirilmesi için kullanılan yöntemlerden biri de bilişsel davranışçı terapidir. Yapılan çalışmalar bilişsel davranışçı terapinin, biriktiricilik bozukluğu üzerinde olumlu sonuçları olduğunu göstermektedir.



KAYNAKLAR

American Psychiatric Association. (2013). Hoarding Disorder. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.) içinde. (s. 247). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596.dsm05
Frost, R. O., Steketee, G. ve Williams, L. (2000). Hoarding: A community health problem. Health & Social Care in the Community, 8(4), 229-234. https://doi.org/10.1046/j.1365-2524.2000.00245.x
Frost, R. O. ve Hartl, T. L. (1996). A cognitive-behavioral model of compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 34(4), 341-350. https://doi.org/10.1016/0005-7967(95)00071-2
Fundukian, L. J. ve Wilson, J. (2008). The gale encyclopedia of mental health (2.Bs.). Gale.
Gilliam, C. M., Norberg, M. M., Villavicencio, A., Morrison, S., Hannan, S. E. ve Tolin, D. F. (2011). Group cognitive-behavioral therapy for hoarding disorder: An open trial. Behaviour Research and Therapy, 49(11), 802-807.https://doi.org/10.1016/j.brat.2011.08.008
Goldfried, M. R. ve Davison, G. C. (1994). Clinical behavior therapy. John Wiley & Sons.
Hazlett-Stevens, H. ve Craske, M. G. (2002). Brief Cognitive-Behavioral Therapy: Definition and Scientific Foundations. F. W. Bond ve W. Dryden (Ed.), Handbook of brief cognitive behaviour therapy içinde (s.1-20). John Wiley & Sons. https://doi.org/10.1002/9780470713020
Mataix-Cols, D. (2014). Hoarding disorder. New England Journal of Medicine, 370(21), 2023-2030. https://doi.org/10.1056/NEJMcp1313051
Muroff, J., Steketee, G., Bratiotis, C. ve Ross, A. (2012). Group cognitive and behavioral therapy and bibliotherapy for hoarding: a pilot trial. Depression and Anxiety, 29(7), 597-604. https://doi.org/10.1002/da.21923
Steketee, G. ve Frost, R. (2003). Compulsive hoarding: Current status of the research. Clinical Psychology Review, 23(7), 905-927. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2003.08.002
Steketee, G., Frost, R. O., Tolin, D. F., Rasmussen, J. ve Brown, T. A. (2010). Waitlist‐controlled trial of cognitive behavior therapy for hoarding disorder. Depression and Anxiety, 27(5), 476-484. https://doi.org/10.1002/da.20673
Tolin, D. F., Frost, R. O. ve Steketee, G. (2007). An open trial of cognitive-behavioral therapy for compulsive hoarding. Behaviour Research and Therapy, 45(7), 1461-1470. https://doi.org/10.1016/j.brat.2007.01.001
Tolin, D. F., Frost, R. O., Steketee, G. ve Muroff, J. (2015). Cognitive behavioral therapy for hoarding disorder: A meta‐analysis. Depression and Anxiety, 32(3), 158-166. https://doi.org/10.1002/da.22327
http://www.aysunkalenderoglu.com/sayfa/istifleme-bozuklugu
https://www.antalyapsikiyatri.com/yetiskin-psikolojik-sorunlari/biriktiricilik-bozuklugu-dispozofobi
http://www.aysunkalenderoglu.com/sayfa/istifleme-bozuklugu