Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir?

    Borderline kişilik bozukluğu DSM-5’te (American Psychiatric Association, 2013), dramatik, duygusal ve değişken göstergelere sahip kişilik bozuklukları ile kümelenmiştir. Bu kümede antisosyal, histriyonik, narsistik ve borderline (sınırda) kişilik bozuklukları yer almaktadır.

        Borderline kişilik bozukluğu, en çok araştırılmış psikolojik bozukluklardan bir tanesidir (Butcher ve ark., 2017). Bu bozukluk bireye sıkıntılar yaratan ve profesyonellerden dahi yanlış anlaşılabilen ve damgalanmaya sebebiyet verebilen bir durumdur. Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler kişiler arası ilişkilerinde, benlik algısı ve duygu durum bağlamında dürtüsel ve tutarsız özellikler ile karakterizedir (Butcher ve ark., 2017). En belirgin özelliklerden biri duygusal değişkenliktir. Bu özellik kendini, çevresel olaylara karşı olağan dışı yoğun duygusal tepkiler göstermek ve başlangıçtaki ruh haline geri dönmekte yavaşlamak olarak göstermektedir. Bu duygusal değişkenlik, şiddetli ve hızlı bir şekilde bir duygudan diğerine geçmek gibi de kendini gösterebilmektedir (Livesley, 2008; Paris, 2007). Bu özellik aynı zamanda kişinin kendilik duyumuna veya benlik algısına yönelik artan tutarsızlık ile de görülebilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu DSM V Tanı Ölçüleri

Aşağıdakilerden en az beşi ile belirli, erken erişkinlikte başlayan, kişilerarası ilişkilerde, benlik algısında ve duygulanımda tutarsızlık;

1. Gerçek ya da düşsel olarak terkedilmeyi önlemek için aşırı efor sarf etme (Not: 5. kriterde bahsedilen intihar ya da kendine zarar verme davranışlarını içermez.),

2. İdealleştirme ve değersizleştirme arasındaki uçlarda değişkenlikle karakterize olan tutarsız ve yoğun kişiler arası ilişki örüntüleri,

3. Kimlik karmaşası: Belirgin ve sürekli olarak tutarsız bir benlik algısı ya da kendilik duyumu,

4. Potensiyel olarak kendine zarar verici olan en az iki alanda dürtüsellik (örn., harcama yapma, cinsellik, madde kullanımı, dikkatsiz araç kullanma, tıkanırcasına yeme) (Not: 5. kriterde bahsedilen intihar ya da kendine zarar verme davranışlarını içermez.),

5. Sürekli olarak görülen intihar davranışı, girişimleri ve tehditleri ya da kendine zarar verme davranışları,

6. Duygulanımdaki tutarsızlık nedeniyle ortaya çıkan duygu durumda belirgin değişkenlik (örn., genellikle birkaç saat ve nadiren birkaç günden fazla süren yoğun dönemsel disfori, çabuk öfkelenme ya da kaygı),

7. Süreğen boşluk hissi,

8. Uygunsuz, yoğun öfke ya da öfkeyi kontrol etmekte zorluk (örn., sıklıkla gösterilen kızgınlık, sürekli öfke hali, tekrarlayan fiziksel kavga),

9 .Kısa süreli, stresle ilişkili kuşkucu düşünceler ya da şiddetli çözülme belirtileri.

Borderline Kişilik Bozukluğu Bireylerin Özellikleri

    1.) Boderline kişilik bozukluğunun ana özelliği erken yetişkinlik döneminde başlayan ve çeşitli bağlamlarda ortaya çıkan, kişiler arası ilişkilere, benlik algısına ve duygulanıma yayılmış tutarsızlık örüntüleri ve belirgin dürtüselliktir. Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler gerçek ya da düşsel olarak terk edilmeyi önlemek için aşırı efor sarf etme davranışlarını gerçekleştirirler. Yaklaşan bir ayrılığın ya da reddedilmenin varlığına dair algı kişinin öz algısı, duygulanımı, bilişi ve davranışı üzerinde belirgin etkilere sebep olabilir. Bu kişiler çevresel olaylara karşı oldukça hassastırlar. Gerçekçi ve zamanla sınırlı ayrılıklarla ya da engellenmesi mümkün olmayan plan değişikliklerinde (örn., klinisyenin seans süresinin bittiğini söylemesinden sonra hayal kırıklığı yaşamak; önemli birisi bir randevuya birkaç dakika geç kaldığında ya da randevusu iptal etmesi gerektiğinde panik ve sinirlilik hali) dahi yoğun bir terk edilme korkusu ve uygunsuz öfke deneyimlerler. Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerin reddedilme korkusundan dolayı bu kişilerin yakın ilişkide oldukları insanları sürekli olarak ‘‘test’’ ettikleri düşünülebilir. Karşılarındaki kişinin en ufak hatası, borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler için ani bir terk edilme ya da reddedilme işareti olarak algılanabilir (Butcher ve ark., 2017). Berenson ve arkadaşlarının 2011’de yaptığı bir çalışmaya göre borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerin reddedilme algısı ile kontrol edilemeyen ve yoğun öfke hisleri arasında nedensel bir ilişki bulunmaktadır.

        2.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler tutarsız ve yoğun kişiler arası ilişki örüntülerine sahiptirler. Potansiyel bakım verenleri ya da sevgilileri ilk ya da ikinci görüşmede idealize ederler, birlikte çok zaman geçirmek isterler ve ilişkinin en başlarında dahi en özel bilgilerini paylaşırlar. Ancak, bu idealleştirmeden hızlıca değersizleştirmeye geçebilirler ve karşısındaki kişinin onunla yeteri kadar ilgilenmediği, ilgi vermediği ya da yanında olmadığını hissederler. Bu bireyler başkalarına karşı görüşlerinde belirgin değişiklikler yaşamaya eğilimlidirler.

        3.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerde belirgin ve sürekli olarak tutarsız bir benlik algısı ya da kendilik duyumu ile karakterize olmuş bir kimlik karmaşası olabilir. Kişinin benlik algısında, amaçlara, değerlere ve mesleki arzulara yönelik ani ve belirgin değişiklikler görülebilir. Kişinin kariyer planları, cinsel kimliği, değerleri ve arkadaşlıkları hakkındaki fikirlerinde ani değişiklikler meydana gelebilir. Bu kişiler, birdenbire yardıma muhtaç bir yalvaran rolünden, geçmişteki kötü muamelenin adil bir intikamcısı rolüne geçebilirler. Genellikle kötü ya da uğursuz bir benlik algısına sahip olsalar da bu bozukluğa sahip bireyler zaman zaman kendilerinin hiç var olmadığı hissine kapılabilirler. Bu hisler genellikle kişinin anlamlı bir ilişkinin ve desteğin eksik olduğunu hissettiklerinde ortaya çıkabilir.

        4.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler potensiyel olarak kendine zarar verici olan en az iki alanda dürtüsellik gösterirler. Bu kişiler kumar oynayabilir, sorumsuzca para harcayabilir, tıkanırcasına yemek yiyebilir, zararlı made kullanabilir, korunmasız cinsel davranışlar sergileyebilir ya da dikkatsiz araç kullanabilirler.

        5.) Bu bozukluğa sahip bireyler sürekli olarak intihar davranışı, girişimleri ve tehditleri ya da kendine zarar verme davranışları gösterebilirler. Gerçekleşen intihar oranı bu kişilerde %8-%10 arasındadır ve kendine zarar verme davranışları (örn., kesme ya da yakma) ve intihar tehdit ve girişimleri oldukça yaygındır. Süreğen intihar eğilimi genellikle bu kişilerin yardıma olan ihtiyaçlarını göstermektedir. Kendine zarar verme davranışları kişinin çözünme deneyimleri sırasında meydana gelebilir ve genellikle yeniden hissedebilmek için veya bireyin kötü biri olma hissine dair rahatlama sağlar.

        6.) Borderline kişilik bozukluğu görülen bireyler duygulanımlarındaki tutarsızlık nedeniyle duygu durumlarında belirgin değişkenlikler ortaya çıkabilir. Bu bozukluktaki temel disforik duygu durum genellikle öfke, panik ya da çaresizlik dönemleriyle bozulur ve nadiren iyilik ve memnuniyet hali ile rahatlama dönemine geçilir. Bu dönemler bireylerin kişiler arası streslere karşı aşırı tepkisel olmalarını yansıtabilir.

     7.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler süreğen bir boşluk hissine sahip olabilirler. Çabucak sıkılabilir ve sürekli yapacak bir şeyler arayabilirler.

        8.) Bu bozukluğa sahip bireyler sıklıkla uygunsuz, yoğun öfke dışavurumları ya da öfkeyi kontrol etmekte zorluk yaşayabilirler. Bu kişiler aşırı alaycılık, süreğen hoşnutsuzluk ya da sözel patlamalar yaşayabilirler. Öfke genellikle bakım veren ya da sevgilinin ihmalkar, kısıtlayıcı, ilgisiz ya da terk edici olarak görülmesi durumunda meydana gelir. Bu tür öfke yaşantılarını genellikle utanç ve suçluluk duyguları takip eder ve bu da kendilerinin kötü oldukları histerine katkı eder. Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerde yapılan bir araştırmaya göre bu bireyler karşılarındaki kişilerin yüzlerindeki öfke sinyallerini doğru bir şekilde okuma konusunda oldukça yeteneklidirler. Fakat, nötr yüz ifadelerindeki öfkeyi yanlış algılayabilmektedirler (Veague ve Hooley, 2014).

       9.) Bu bireyler aşırı strese maruz kaldıkları durumlarda kısa süreli (dakikalar ya da saatler) kuşkucu düşünceler ya da şiddetli çözülme belirtileri gösterebilirler ama bunlar genellikle ayırıcı bir fikir yaratamayacak kadar yetersiz şiddette ve uzunlukta olurlar.

    10.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireyler, bir gayeye ulaşmak üzere oldukları anda kendilerini baltalamak (örn., mezuniyetin tam öncesinde okulu bırakmak, terapinin ne kadar iyi gittiğinden bahsetmenin hemen ardından şiddetli bir şekilde eski haline dönmek, bir ilişkinin devamlılığı kesinken bu iyi ilişkiyi bitirmek) gibi davranış örüntülerine sahip olabilirler.

        

        11.) Kimi bireyler stresli dönemlerde psikoz benzeri belirtiler (örn., halüsinasyonlar, beden algısı bozulmaları, referans fikirleri veya hipnogojik durum) ortaya çıkartabilirler (Lieb ve ark., 2004; Skodol ve ark., 2002)

        12.) Bu bozukluğa sahip bireyler kendilerini kişiler arası ilişkilerden ziyade geçiş objeleriyle (örn., bir    hayvan ya da cansız nesne) daha güvende hissedebilirler.

      13.) Borderline kişilik bozukluğunda, özellikle bununla birlikte depresif bozukluk ya da madde kullanımı bozuklukları yaşayan bireylerde intihar dolayısıyla erken ölüm görülebilir.

     14.) Bireylerde kendi kendine yapılan istismar veya intihar girişimi nedeniyle fiziksel engeller ortaya çıkabilir.

        15.) Borderline kişilik bozukluğunda tekrarlayan iş kayıpları, kesintili eğitim hayatı ve ayrılık ya da boşanmalar sıklıkla görülebilir.

      16.) Borderline kişilik bozukluğuna sahip bireylerin çocukluk geçmişinde fiziksel ve cinsel istismar, ihmal, düşmanca çatılma ve erken ebeveyn kaybı sıklıkla görülür.

        17.) Borderline kişilik bozukluğu ile görülen başka bozukluklara bakıldığında, sıklıkla diğer kişilik bozuklukları olmak üzere depresif ve bipolar bozukluk, madde kullanım bozuklukları, yeme bozuklukları, travma sonrası stres bozukluğu ve dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu sayılabilir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Nedenleri

        Borderline kişilik bozukluğunun nedensel faktörlerine bakıldığında bunun aile içinde görülme sıklığı yüksek bir problem olduğu söylenebilir. Biyolojik akrabalarda görülen borderline kişilik bozukluğuna sahip kişilerde bunun sıklığının 4 kat arttığı gözlemlenmiştir (Gunderson ve ark., 2011). Özellikle genetik olarak belirli kişilik özelliklerine yatkınlık, örneğin, duygusal dengesizlik ve dürtüsellik gibi özellikler borderline kişilik bozukluğunda önemli rol oynar (Hooley ve ark., 2012; Paris, 2007). Genetik olarak alınan bu özellikler, borderline ile sıklıkla görülen diğer psikolojik durumların ortaya çıkmasında da rol oynamaktadır. Ayrıca genetik olarak elde edilen potansiyellerin kişinin bulunduğu çevreye göre ortaya çıkıp çıkmayacağı değişkenlik göstermektedir bu nedenle, kişinin erken dönem deneyimleri borderline kişilik bozukluğunun ortaya çıkmasındaki faktörlerden biridir (Butcher ve ark., 2017).

Bir borderline kişinin kendi cümleleri ile duygularını ifadesi şu şekilde özetlenmiş.

”Borderline kişilik bozukluğu olmak, ömür boyu cehennem gibidir. Hiç de daha hafif degil. Acı, öfke, zihin karışıklığı, kırgınlık, hiçbir zaman bir dakika sonrasında ne hissedeceğimi bilememektir. 

Acı veriyor çünkü sevdiklerime acı veriyorum. Yanlış anlaşıldığımı, anlaşılamadığımı düşünüyorum.

Bana hiçbir şey zevk, keyif vermiyor. 

Kırk yılda bir “çok mutlu” olurum ve bu yüzden de endişelenirim. Sonra da kendime fiziksel olarak zarar veririm. Sonra bu yüzden suçluluk yaşarım. Stres!”

Borderline Kişilik Bozukluğunun Sıklığı

        Toplum içerisinde görülme oranı %2-3 olarak düşünülmekle birlikte, psikiyatri kliniklerine başvuran kişilik bozukluğu vakalarının yaklaşık %30-60 ını oluştururlar. Kadınlarda, erkeklere oranla 2-3 kat daha sık görülmektedir.

Borderline kişilik bozukluğunun tanısı nasıl konulur?

        Borderline kişilik bozukluğu için belirlenmiş bazı tanı kriterleri olmakla beraber doğru tanı ancak bir ruh sağlığı profesyoneli tarafından konulabilir. Dürtüsel davranışları, manipülatif intihar girişimleri olan, ilişkilerde ciddi sorunlar yaşayan, duygusal dalgalanmaları olan kişilerin bir psikiyatriste başvurarak görüş almaları faydalıdır.

Borderline kişilik bozukluğu için risk faktörleri nelerdir?

        Borderline kişilik bozukluğunun oluşum mekanizması tam olarak açıklanamamıştır. Çevresel, biyolojik, genetik bazı sebeplerin borderline kişilik özellikleri geliştirmede beraberce rol aldığı düşünülmektedir. Özellikle çocukluk çağı travmalarının (emosyonel, fiziksel, cinsel travmalar) borderline kişilik bozukluğunun gelişiminde belirgin rol oynadığı düşünülmektedir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Tedavisi

      Kişilik bozukluklarında daha önce pek bir şey yapılamayacağı inancı yaygınken, giderek tedavi edilebilir olduğu görülmüştür.

        Borderline kişilik bozukluğunda uygulanabilecek en etkin tedavi yöntemi psikoterapidir.  Kişinin savunma düzenekleri, düşünce şemaları yeniden yapılandırılmalıdır. Ayrıca dürtüsel davranışlar ve duygudurumu düzenlemeye yönelik medikal tedaviler de uygulanabilir.

        Bunların dışında borderline kişilik bozukluğuyla beraber görülen diğer psikiyatrik rahatsızlıklara (depresyon, kendine zarar verme davranışları, yeme bozuklukları, alkol/ madde kullanımı, anksiyete bozuklukları) yönelik uygun tedavi sağlanmalıdır.

        Terapi ile beraber gerek görüldüğü taktirde ilaç tedevisi de sürece eklenmelidir.

        Bu kişilerin, hayata uyumlarını artıracak, kayıplarını durduracak tedavilerini sağlamak önemlidir.

        Bu tedaviler sadece kendileri için değil, aile ve sosyal çevrelerinin yaşam kalitesinin arttırılması için de çok değerlidir.

Borderline Kişilik Bozukluğu Bir Kişi ile Görüşme Videosu


Borderline Kişilik Bozukluğu ile İlgili Film Önerileri

                 

                 


Borderline Kişilik Bozukluğu ile İlgili Kitap Önerileri

          


        

KAYNAKLAR

American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5. Bs.). American Psychiatric Publishing. https://doi.org/10.1176/appi.books.9780890425596

Berenson, K. R., Downey, G., Rafaeli, E., Coifman, K. G. ve Paquin, N. L. (2011). The rejection-rage contingency in borderline personality disorder. Journal of Abnormal Psychology, 120(3), 681–690. https://doi.org/10.1037/a0023335

Butcher, J. N., Hooley, J. M., Nock, M. K. ve Mineka, S. (2017). Abnormal psychology. (17 Bs.) Pearson.

Gunderson, J. G., Zanarini, M. C., Choi-Kain, L. W., Mitchell, K. S., Jang, K. L. ve Hudson, J. I. (2011). Family study of borderline personality disorder and its sectors of psychopathology. Archives of General Psychiatry, 68(7), 753–762. https://doi.org/10.1001/archgenpsychiatry.2011.65

Hooley, J., Cole, S. ve Gironde, S. (2012). Borderline personality disorder. T. Widiger (Ed.), The Oxford handbook of personality disorders içinde (s. 409–36). Oxford University Press.

Lieb, K., Zanarini, M., Schmahl, C., Linehan, M. ve Bohus, M. (2004). Borderline personality disorder. Lancet, 364, 453–61. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(04)16770-6

Livesley, W. J. (2008). Toward a genetically-informed model of borderline personality disorder. Journal of PersonalityDisorders, 22, 42–71. https://doi.org/10.1521/pedi.2008.22.1.42

Paris, J. (2007). The nature of borderline personality disorder: Multiple dimensions, multiple symptoms, but one category. Journal of Personality Disorder., 21(5), 457–473. https://doi.org/10.1521/pedi.2007.21.5.457

Skodol, A., Gunderson, J., Pfohl, B., Widiger, T., Livesely, W. J. ve Siever, L. (2002). The borderline diagnosis I: Psychopathology, comorbidity, and personality structure. Biological Psychiatry, 51, 936–950. https://doi.org/10.1016/s0006-3223(02)01324-0

Veague, H. B. ve Hooley, J. M. (2014). Enhanced sensitivity and response bias for male anger in women with borderline personality disorder. Psychiatry Research, 215, 687–693. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2013.12.045

https://www.iremyalugulubil.com/tr/article/desc/46768/borderline-kisilik-bozukluklari.html

http://www.nimh.nih.gov/health/topics/borderline-personality-disorder/index.shtml
http://www.klinikgelisim.org.tr/eskisayi/kg_22_4/8.pdf
http://www2.nami.org/factsheets/bpd_factsheet.pdf